Ludwig Most iście faktograficznym pędzlem i ołówkiem dokumentował swoją epokę i ludzi wówczas żyjących. Znakomitym miejscem obserwacji były dla malarza wszelkiego rodzaju tawerny, austerie, zajazdy, gospody, karczmy, oberże – wszystkie te miejsca, w których skupiały się jak w soczewce zwyczaje towarzyskie ludzi podróżujących i bywających. Był też miłośnikiem holenderskiego i flamandzkiego malarstwa rodzajowego XVII wieku. Często kopiował obrazy swoich mistrzów dla zarobku, ale też czynił to z wielkim zamiłowaniem. Jakie były tego owoce? O tym wszystkim przeczytacie w tym odcinku.
dr Ewa Gwiazdowska Most „zakręcony turysta”
Fascynacja dawnymi Niderlandami
WYPRAWA XXIII
W tym odcinku nawiążemy do często spotykanego na obrazach Ludwiga Mosta tematu zajazdów, do których zachęcało artystę studiowanie XVII wiecznych holenderskich, a także flamandzkich obrazów rodzajowych.
Gospoda dawnym ośrodkiem kultury i rozrywki
Wielu XVII-wiecznych malarzy holenderskich i flamandzkich przedstawiało sceny rodzajowe rozgrywające się w gospodzie. Służyły one piętnowaniu pospolitych przywar – próżniaczego życia, nieporządku, pijaństwa, przemocy i rozpusty. Ale pośrednio stały się dokumentem kultury epoki. Upamiętniały obraz ówczesnego społeczeństwa i jego otoczenia. Tę drugą właściwość wykorzystał Most jako inspirację do swych dzieł.
Ucieszne chwile w gospodzie
Pewni bohaterowie XVII-wiecznych obrazów to wesołe towarzystwo bogatych mieszczan bądź szlachty. Na kompozycji Dirka Halsa (1591–1656), młodszego brata Fransa Halsa, cenionego portrecisty, goście tawerny pokazani zostali tak, jakby znajdowali się na scenie przed publicznością. Siedzą za stołem w swobodnych pozach, jedzą, piją, palą i grają w karty. Mają na sobie wykwintne atłasowe ubrania przybrane koronkami i jedwabnymi szarfami.
Karczma przystanią dla zabijaków i lekkoduchów
Innych klientów gościły wiejskie karczmy. Sceny przedstawiające wieśniaków, woźniców, biedaków, włóczęgów cieszyły się chyba większym zainteresowaniem, gdyż jest ich zdecydowanie więcej. Na obrazie Adriaena van Ostade (1610–1685), który był specjalistą od takich kompozycji, widać dwie grupy gości. Ich stoliki rozdzielone są przepierzeniem. Oni także piją, palą i grają w karty, ale przy skromnych stołach. Nie ma tu wiele do jedzenia, tylko bułki w koszyku. Wesoły muzykant gra na skrzypkach, ale wokół panuje bałagan. Brak harmonii i zgody. Może za chwilę dojdzie do bitki, bo jeden z graczy gwałtownie wstał od stolika.
Wizyta w berlińskiej galerii malarstwa
Na jednej z kart szkicownika nr 12 Most przedstawił młodzieńca w bogatym stroju z początku XVII wieku zdobionym rzędami drobnych guzów. Mężczyzna nosi wams (kaftan) oraz luźne spodnie za kolana i pantofle z kokardą. Spoglądając w stronę zgromadzonego towarzystwa wykonuje taneczny krok i kłania się wywijając kapeluszem. W odgadnięciu, z jakiego obrazu Most skopiował tę postać, pomaga nazwisko malarza umieszczone pod nogami tancerza: Molenaer, a także katalog berlińskiej galerii malarstwa sprzed stu lat.
Rozwiązanie w dawnym katalogu
Wydany w 1911 roku Ilustrowany katalog po berlińskiej galerii dawnego malarstwa, która wówczas nosiła nazwę Kaiser-Friedrich-Museum (Muzeum Cesarza Fryderyka) zawiera ważne informacje. Między innymi mówi, które obrazy znajdowały się w kolekcji w czasach, gdy zwiedzał ją Most. Dzięki temu pozwala rozwiązać zagadkę pochodzenia jego szkicu. Artysta około 1846 roku ponownie odwiedził Berlin, miasto, w którym ukończył studia na Akademii Sztuki w 1830 roku. Swoje kroki skierował do wspaniałej galerii malarstwa, aby podziwiać mistrzostwo holenderskich mistrzów przedstawiających gospody oraz stare zwyczaje towarzyskie.
Taneczne pas
Uwagę Mosta zwrócił obraz Jana Miense Molenaera (1610-1668) ukazujący ucztę w wiejskiej gospodzie. Obraz przyciąga oko rozbudowanym przedstawieniem figuralnym. Liczni goście zgromadzeni przy stole przyglądają się pląsającej po lewej stronie sali eleganckiej parze. Mężczyzna jest właśnie tą osobą, którą Most utrwalił w swoim szkicowniku. Artysta starał się dokładnie oddać ubiór tancerza.
Most obserwuje wnętrza dawnych zajazdów
Ludwig Most z zamiłowaniem studiował XVII-wieczne obrazy ukazujące wnętrza holenderskich i flamandzkich gospód i zajazdów. Mówią o tym między innymi rysunki dwu gospód. Wykonał je w szkicowniku nr 12 w 1848 roku. Szkic wnętrza karczmy według kompozycji Hendricka Gerritsza Pota (1585–1657) powstał w nieznanych okolicznościach. Most naszkicował kilku gości siedzących przy kominie i przy stole. Więcej uwagi poświęcił sprzętom znajdującym się we wnętrzu, stojącym w kącie, na stołach i półkach.
…oraz dokumentuje obyczaje
Inne wnętrze szkicowane przez Mosta ukazuje grupę gości zabawiającą się przy stole, podczas gdy kelner stoi przed nimi wypięty na baczność jak żołnierz oczekujący rozkazów. Most przedstawił wygląd tej dużej izby, pośrodku której stał wielki murowany piec dzielący ją na dwa pomieszczenia.
Reprezentacyjny kredens
Za temat jednego ze szkiców Most obrał XVII-wieczny kredens z kręconą kolumienką wspierającą gzyms, który wieńczy mebel. Na meblu ukazał szereg ozdobnych naczyń, którymi pysznił się lokal. Były to wysokie weneckie kielichy do wina, niski pękaty kieliszek do mocniejszego napoju, srebrny dzban z pokrywą, naczynie na wodę z kopulastą pokrywą, imbryk i szklanica. W tle kredensu rysownik naszkicował fragment wnętrza z piecem, wysokim kominem i lampą zwisającą z odeskowanego stropu.
Okno na świat
Jednym z motywów, które Most mógł zaczerpnąć z niderlandzkich widoków wnętrz były okazałe okna z barwnych szybek w arkadowych wnękach. Takie okno oświetlające czeską karczmę wygląda podobnie jak na przykład na obrazie Adriaena van Ostade Wiejska rodzina we wnętrzu.
Nieznany „z widzenia” owoc studiów nad zajazdami
Kopiowanie dawnych obrazów było jednym ze sposobów zarabiania na życie i zaspokajania woli miłośników sztuki na posiadanie dzieł mistrzów. Także Most podejmował się kopiowania. Jednym z naśladowanych dzieł była Karczma chłopska Adriaena van Ostadego. Jednak szczeciński artysta nie spoczął na laurach. W 1872 r. namalował pendant (czyli parę) do obrazu Ostadego. Kompozycja zatytułowana Karczma. Zaproszenie do tańca obecnie jest niestety nieznana, ale może wykorzystał w niej motyw tancerza zaczerpnięty z dzieła Moleanera. Obraz Mosta wymienia wnuk malarza w katalogu Die Bilder des Malers Ludwig Most, Hannover 1937, s. 20, kat. 147.
Komentarze