Nawiązując do pytania postawionego w tytule niniejszego artykułu wskazuję, iż w polskim prawie nie ma wymogu sygnowania przez artystów swoich dzieł. Jest to w pełni zrozumiałe, chociażby ze względów czysto estetycznych, gdyż nie każda sygnatura czy podpis potrafi tak wkomponować się w treść dzieła, by nie zakłócać jego przekazu. Niemniej, mając na względzie otwartość i obszerność dzisiejszego rynku sztuki, jaki i mnogość artystów, polecałbym, szczególnie początkującym autorom, sygnowanie swoich dzieł. W przyszłości, gdy staną się już uznanymi twórcami, cenionymi zarówno w Polsce jak i za granicą, unikną problemów z wykazywaniem autorstwa dzieł, powstałych w początkach ich twórczości.
Kopia dzieła sztuki
Zgodnie ze słownikiem języka polskiego kopia to rzecz dokładnie odtworzona z oryginału. Odnośnie dzieł sztuki za kopię uznaje się dokładne powtórzenie wykonanego wcześniej dzieła, z tego samego (lub podobnego) materiału, przy zastosowaniu tej samej techniki, w tej samej skali. Jest to zatem dokładne odwzorowanie oryginału, ze wszystkimi jego cechami szczególnymi. Czym zatem będzie falsyfikat?
Uwaga! Falsyfikat
Falsyfikat od kopi różni właściwe jedynie cel w jakim jest używany. W skrócie falsyfikat to kopia, którą przedstawia się jako oryginał. W tym celu m.in. kopiuje się także sygnaturę autora. Niemniej należy w tym miejscu zaznaczyć, że skopiowanie także sygnatury nie od razu uznać należy za fałszerstwo, gdyż niekiedy sygnatura oryginalnego działa stanowi tak istotny jego element, że chociażby dla celów dydaktycznych uzasadnione jest stworzenie kopii obejmującej także sygnaturę. Żeby jednak rozwiać wątpliwości w tym zakresie kopia powinna zawsze posiadać oznaczenie wskazujące, iż jest to kopia umieszczone np. na odwrocie płótna. Zatem najistotniejszą cechą falsyfikatu jest to, iż przedstawia się go jako oryginał i taką rolę w obrocie dzieł sztuki ma pełnić.
Jest jednak grupa falsyfikatów, która nie jest kopią, odwzorowaniem istniejącego obrazu czy innego działa sztuki. Za fałszowanie bowiem uznaje się nie tylko odwzorowanie dzieła już istniejącego, ale także stworzenie dzieła nieistniejącego w rzeczywistości, oraz nadanie mu cech mających uprawdopodobnić, że jest to dzieło innego, najczęściej uznanego już artysty. W tym celu dzieło tworzy się techniką charakterystyczną dla tegoż autora, dodatkowo sygnując je w podobny sposób jak czynił to ów artysta. Ten typ fałszerstwa jest dużo trudniejszy do wykrycia, gdyż brakuje nam wówczas „materiału porównawczego” w postaci oryginału.
Reprodukcje dzieła sztuki
Jeśli chodzi o ostatnie pojęcie reprodukcji, to reprodukcja nie ma na celu udawania oryginału. Według słownika języka polskiego jest to kopia oryginału wykonana w dowolnej skali metodą drukarską lub fotograficzną. Może ona różnić się od wzorca zarówno techniką wykonania, rozmiarami jak i innymi istotnymi cechami charakterystycznymi. Z oryginalnym dziełem łączy je przede wszystkim temat. Ksero obrazu, jego fotografia to nie kopie jak zwykło się przyjmować powszechnie lecz reprodukcje. Jak już wskazałem powyżej, kopia to dokładne odtworzenie oryginału, przy reprodukcji zaś dokładność odtworzenia nie jest czynnikiem istotnym.
Znaczenie podpisu artysty
Wracając do głównego wątku artykułu należy odpowiedzieć sobie na pytanie, jakie znaczenie przy ustalaniu rzeczywistego pochodzenia czy autentyczności dzieła sztuki ma zamieszczana na nim sygnatura autora. Sygnatura dzieła, jakkolwiek nie przesądza o jego autentyczność, może tą autentyczność uprawdopodobnić, lub z drugiej strony, nawet całkowicie ją wykluczyć. W procesie badania pochodzenia dzieła, bada się m.in. charakter podpisu, jego umiejscowienie i inne jego cechy szczególne. Istotnym jest także zintegrowanie, połączenie sygnatury z resztą obrazu. Przykładowo, w przeszłości, jak i obecnie wielu artystów sygnuje swoje obrazy zaraz po ich ukończeniu, przed nałożeniem tzw. warstw zabezpieczających, traktując sygnaturę jako integralną część dzieła. Jeśli zatem farba użyta do sygnowania dzieła nie „zlała się” dostatecznie z resztą obrazu, bądź uda się ustalić, że sygnaturę naniesiono na warstwy zabezpieczające, daje to podstawy do przypuszczenia, że została złożona w innym czasie niż stworzono obraz. Ma to szczególnie istotne znaczenie przy badaniu pochodzenia dzieł artystów nieżyjących, gdzie ujawnienie, że sygnatura została naniesiona na obraz już po śmierci autora, jednoznacznie wskazuje, że mamy do czynienia z fałszerstwem. Znaczenie sygnatury jest zatem w opisywanych przypadkach podobne do tego, jakie wskazałem przy rozstrzygani kwestii własności dzieła sztuki. Jej istnienie ułatwia z pewnością badanie autentyczności dzieła, niemniej nie rozstrzyga ostatecznie ewentualnych wątpliwości dotyczących pochodzenia takiego dzieła.
Komentarze