Czasem warto spojrzeć wstecz, by zdać sobie sprawę, że przeszłość naszego miasta jest inna niż miast położonych w Polsce centralnej. Odmienność ta dla jednych jest atutem, dla innych ciężarem. Nic to nie zmieni, niezależnie od tego, jak będziemy ją postrzegać i jaki mieć do niej stosunek. Prawdziwa historia to fakty. O nich w kontekście sztuki pisze dr Ewa Gwiazdowska, która z ramienia Muzeum Narodowego w Szczecinie stworzyła wystawę z 25 rysunkami i 3 rysunkami Paula Holza w Museum der Stadt Pasewalk. To także dzięki darowi córki – Christiane Holz możemy obejrzeć wyimek twórczości tego pomorskiego artysty. Dr Ewie Gwiazdowskiej gratuluję pięknej wystawy i polsko-niemieckiego 40 stronicowego katalogu z reprodukcjami wszystkich wystawionych prac i rysunków Paula Holza, a Was zapraszam do jej obejrzenia.
Opo-wieści dr Ewy Gwiazdowskiej
AKTUALNOŚCI I
Rysunki Paula Holza ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie w Museum der Stadt Pasewalk
Pamiątkowa chwila
Pierwszego marca 2020 roku w Muzeum Miasta Pasewalk otwarta została wystawa dzieł Paula Holza zatytułowana Paul Holz spadkobiercą idei Rembrandta. Rysunki ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie. Wystawa przygotowana została w ramach współpracy Muzeum Narodowego w Szczecinie z Museum der Stadt Pasewalk. Pośród licznie przybyłych gości otwarcie zaszczycili Pani Sandra Nachtweih, burmistrzyni Pasewalku oraz Pan Ralf Schwarz, przewodniczący rady miasta Pasewalk.
Tłumne otwarcie
Wystawa otwarta przez Panią Anke Holstein, dyrektor Muzeum der Stadt Pasewalk, jest pierwszym pokazem dzieł Paula Holza zgromadzonych w MNS. Była możliwa dzięki darowi córki, Christiane Holz, zawierającemu 23 arkusze z rysunkami. Pokazano też dwa rysunki z dawnych zbiorów szczecińskich i trzy ilustracje. Przy przygotowaniu wystawy pomagała Pani Magdalena Ullrich wraz ze współpracownicami muzeum.
Paul Holz Pomorzanin i szczecinianin
Wystawa poświęcona została Paulowi Holzowi, pomorskiemu artyście, który w latach 1918 – 1924 w Szczecinie mieszkał, pracował twórczo jako artysta, pedagog i aktywnie udzielał się na rzecz miejscowej społeczności. Paul Holz urodził się w 1883 roku w Riesenbrück koło Pasewalku, a zmarł w 1938 roku w Szlezwiku. W Pasewalku w latach 90. XX wieku powstało poświęcone mu muzeum.
Początki w Szczecinie
Paul Holz osiadł w stolicy Pomorza w 1918 roku. Początkowo zamieszkał przy Blumenstrasse (obecnej ul. Szarotki) w domu pod nr 17, stojącym na rogu Blumenstrasse i Logengartenstrasse (obecnej ul. Swarożyca). Jego mieszkanie mieściło się na parterze. Wchodziło się z bramy przy Swarożyca. Tu w 1918 roku urodziła się jego córka, Christiane, która podarowała Muzeum Narodowemu w Szczecinie część spuścizny artystycznej po ojcu.
Holz zakłada pracownię
Na początku 1919 roku artysta przeniósł się na Mühlenstrasse 6 (obecną ul. Słowackiego 6) do domu stojącego naprzeciw dawnego młyna przerobionego na restaurację. (Obecnie na tym miejscu stoi Grand Park Hotel.) Holz w nowym mieszkaniu w eleganckiej kamienicy zorganizował pierwszą własną pracownię.
Pasjonat i dusza towarzystwa
Paul Holz związany był ze Szczecinem od 1916 roku. Bardzo aktywnie uczestniczył w kulturalno-artystycznym życiu Pomorzan. W 1916 roku był współzałożycielem stowarzyszenia Pommersche Künstlerbund (Związek Artystów Pomorskich). Brał udział w jego wystawach do 1920 roku. Drugiego lipca 1919 roku został współzałożycielem Bundes der freien Künste, Pommern (Zrzeszenie Wolnych Sztuk, Pomorze). W 1921 roku współuczestniczył w założeniu Norddeutsche Secession (Secesji Północnoniemieckiej), w której skupili się przedstawiciele awangardowych nurtów sztuki.
Szkoła – naturalne powołanie
Paul Holz przez całe życie zawodowe był czynny jako pedagog. Pracował na stanowiskach od najskromniejszego pomocnika nauczyciela rysunków po pedagoga przygotowującego do pracy przyszłych nauczycieli rysunku. Uczył w szkołach wiejskich, miejskich i pracował jako nauczyciel akademicki. Od 1904 do 1924 roku był nauczycielem na Pomorzu. W Szczecinie czynny był między innymi w szkole średniej im. Ottona Bismarcka (obecnie gmach Uniwersytetu Szczecińskiego przy ul. Wielkopolskiej 15). Jego portret namalował kolega, Wilhelm Bormes (1887–1958), również nauczyciel rysunku w szczecińskich szkołach.
Premierowa wystawa
W Sali Wystaw Czasowych muzeum w Pasewalku zaprezentowano rysunki i ilustracje, które umożliwiają przyjrzenie się przykładom typowych tematów, jakie rysował Paul Holz. Był on przedstawicielem nurtu ekspresjonizmu. Ukazywał niedolę, cierpienia, niegodziwości. Rysował postacie ludzi i zwierzęta dotknięte przez los nieszczęściem: chorobą, kalectwem, niewolą, starością, śmiercią. Projektował ilustracje do dzieł podejmujących drastyczne problemy moralne. Tworzył także portrety członków rodziny i znajomych. Rzadziej podejmował pejzaże i widoki miejskie, czy przemysłowe. Rysował głównie piórem i piórem trzcinowym używając tuszu chińskiego. Rzadziej posługiwał się ołówkiem i kredkami. Wykonał również trochę grafik.
Starcy i biedacy
Paula Holza, urodzonego na wsi w rodzinie chłopskiej, od dziecka bardzo poruszała niedola ludzka. Będąc artystą chciał ludziom otwierać oczy na zły los, poruszać serca. Jako temat rysunków chętnie obierał ludzi starych i biednych. W postaci opuszczonego i zaniedbanego człowieka stojącego przy drzwiach, na symbolicznej granicy między dwoma światami, precyzyjnie oddał nędzę ludzkiego życia.
Chorzy i kaleki
Wielkie współczucie Holza wywoływali ludzie chorzy i kalecy. W stowarzyszeniu Pommersche Künstlerbund Holz poznał doktora Ericha Pensky’ego, który leczył chorych umysłowo w zakładzie Kückenmühle (obecnym szpitalu przy ul. Arkońskiej). Holz uzyskał od doktora zgodę na rysowanie chorych przebywających w tym przybytku.
Wierna towarzyszka człowieka
Ostatni etap ludzkiego życia – śmierć– również przyciągała uwagę Holza. Rysował nie tylko umierających członków rodziny, ale i obcych. Należy do nich portret samotnego mężczyzny, który chowa pod pachą malutką trumienkę z ciałem swego dziecka.
Niedole braci mniejszych
Holz z dzieciństwa znał los zwierząt gospodarskich skazanych na rzeź. Często przedstawiał świnie. Szczególne wrażenie robiły na nim kłębiące się zwierzęta czujące nadchodzącą śmierć. Z wyczuciem tragizmu ukazał kalekiego handlarza stojącego przed świnią przeznaczoną do uboju. Zwierzę wydaje się prosić człowieka o litość, a on sam także zasługuje na współczucie.
Literatura źródłem inspiracji
Paul Holz z pasją projektował ilustracje do dzieł Knuta Hamsuna czy Fiodora Dostojewskiego, którzy podejmowali trudne problemy moralne i społeczne. Kilka ilustracji wykonał do noweli Knuta Hamsuna Rosa wydanej w 1908 roku. Była to historia o kobiecie, która po raz drugi wychodzi za mąż. To wydarzenie wiąże się z wyjazdem z kraju i koniecznością podjęcia decyzji, co zrobić z dwojgiem dzieci z pierwszego małżeństwa.
Rembrandt – wybitny wzorzec
Do mistrzów, za którymi podążał Paul Holz, należał jeden z najbardziej cenionych artystów wszech czasów, Holender Rembrandt van Rijn (1606-1669). Obu artystów łączyło przede wszystkim głębokie współczucie dla pokrzywdzonych przez los ludzi i zwierząt, a także potrzeba bystrej obserwacji otoczenia i przedstawiania go z całym naturalizmem. Holz podejmował podobne tematy i potrafił w doskonały sposób rysować piórem w tuszu, jak również kopiował dzieła mistrza.
Katalog uwiecznia wydarzenie
Katalog jest polsko-niemiecki, zawiera 40 stron z reprodukcjami wszystkich wystawionych prac jak i rysunków wykonanych na odwrotnych stronach kart. Opracowany został przez dr Ewę Gwiazdowską, tłumaczenie wykonała Magdalena Ullrich. Katalog wzbogaciły przedmowy Anke Holstein, dr. Dariusza Kacprzaka i posłowie Sandry Nachtweih. Fotografie wykonali Grzegorz Solecki & Arkadiusz Piętak. Wydawcą jest Museum der Stadt Pasewalk i Förderverein des Museums der Stadt Pasewalk e.V. Rysunek na okładce jest pełnym ekspresji przykładem portretu nieszczęśliwego człowieka będącego u kresu życia. W jego zapadniętych, posiniaczonych oczach widać całą tragiczną przeszłość. Zapraszamy do odwiedzin w Pasewalku i obejrzenia wystawy. Droga prowadzi przez typowy pomorski pejzaż tak lubiany przez Paula Holza, nie tylko artystę ale i zamiłowanego wędrowca.
Komentarze